Atelier Bouts | Mater Dolorosa - Dendrochronologie

Paneeltjes zoals deze ‘Mater Dolorosa’ en ‘Christus met doornenkroon’ waren erg populair in de 15e en 16e eeuw. Gelovigen hingen ze thuis op en gebruikten ze voor privé-devotie. Dieric Bouts heeft er heel wat geschilderd. Ook zijn zoon Albrecht ging ermee door. De vraag is dus: wie heeft deze panelen geschilderd, Dieric of Albrecht?

Om die vraag te beantwoorden, kunnen we een beroep doen op dendrochronologie, een wetenschappelijke discipline die zich bezighoudt met de datering van hout. Ze bestudeert daarvoor jaarringen van bomen.

Jaarringen variëren in dikte. In frisse, droge zomers kan een boom niet veel aangroeien en zijn de jaarringen dus smal. Warme, vochtige zomers leveren dan weer brede ringen op. Als je de opeenvolging van de jaarringen in een grafiek zet, krijg je wat wetenschappers een dendrochronologische reeks noemen.

Pieken in zo’n reeks stemmen overeen met goeie groeijaren, dalen wijzen dan weer op slechte groeijaren. Dendrochronologische reeksen van bomen uit dezelfde regio en dezelfde periode lijken op elkaar.

Vader en zoon Bouts schilderden op panelen van eikenbomen uit de regio rond de Baltische Zee. De dendrochronologische reeks van die panelen kunnen we vergelijken met referentiecurves uit de Baltische regio. Zo kunnen we bepalen wanneer de eik groeide die de panelen geleverd heeft, en van wanneer de jongste zichtbare jaarring dateert.

Hier op de tafel zie je een referentiecurve van eiken uit de Baltische regio en de dendrochronologische reeks van de ‘Mater Dolorosa’.

De resultaten zijn verhelderend: de jongste jaarring dateert van 1481. Dieric Bouts is gestorven in 1475, en kan dus onmogelijk de ‘Mater Dolorosa’ geschilderd hebben. In plaats daarvan komt het uit het atelier van zijn zoon Albrecht.

Voor ‘Christus met doornenkroon’ zijn de resultaten van het dendrochronologisch onderzoek minder eenduidig. We kunnen alleen zeggen dat de boom na 1417 gekapt werd.

Bekijk zeker ook eens de houten schijf op de tafel. Daar verneem je meer over de verschillende soorten hout die je in een boom vindt, en welke rol het zachte spinthout speelt in dendrochronologie.